Διδάγματα από τα Δεκεμβριανά του 1963

Για τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 1963 έχουν γραφτεί και θα δημοσιευθούν και άλλα άρθρα. Στο πολύ σύντομο μέλλον θα εκδοθεί βιβλίο ειδικά για τα γεγονότα του Δεκέμβρη το οποίο ετοιμάζεται από τρεις συγγραφείς: εμένα, τον Güven Uludağ  και την Koral Özen. Σ’ αυτό το άρθρο θα περιοριστώ σε κύρια διδάγματα, που μπορούμε να αντλήσουμε από τα τότε γεγονότα και τα οποία θεωρώ αναγκαίο να μοιραστώ με το αναγνωστικό κοινό, επειδή κατά την άποψη μου είναι σημαντικά και σε μεγάλο βαθμό επιδρούν αρνητικά ή θετικά στη σημερινή πολιτική σκέψη και προβληματισμό για την παραπέρα πορεία του κυπριακού προβλήματος.

1. Για μια δεκαετία αρχομένης από την ημέρα της ανεξαρτησίας ή πιο σωστά από την ημέρα της υπογραφής των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου, η πολιτική ηγεσία αναφερόταν στη μη δικαίωση των πόθων του λαού και καταδίκαζε τον αγγλοαμερικανικό ιμπεριαλισμό που δεν αποδεχόταν την αυτοδιάθεση του κυπριακού λαού. Εδώ πρέπει να γίνει μια ουσιαστική διευκρίνιση: τι εννοούσε η ελληνοκυπριακή ηγεσία με τον όρο «αυτοδιάθεση»; Για τους ελληνοκύπριους «αυτοδιάθεση» σήμαινε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Η ερμηνεία της αυτοδιάθεσης με αυτό το περιεχόμενο είναι αντιεπιστημονική και αντιβαίνει με τη γενική αντίληψη που κυριαρχεί στη διεθνή πολιτική και στο Διεθνές Δίκαιο. Για να αποκαταστήσουμε αυτή τη διαστρέβλωση και να αποδώσουμε το ορθό περιεχόμενο της έννοιας, θα πρέπει να πούμε ότι σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο «αυτοδιάθεση» σημαίνει απαλλαγή από την αποικιακή υποδούλωση, δηλαδή την παραχώρηση ανεξαρτησίας. Η αρχή της αυτοδιάθεσης κατοχυρώθηκε στο Καταστατικό του ΟΗΕ και συγκεκριμενοποιήθηκε στις αποφάσεις και διακηρύξεις Γενικών Συνελεύσεων του, όπως της 5^ης Φεβρουαρίου και 16^ης Δεκεμβρίου του 1952 και στις 14 Δεκεμβρίου του 1960. Η Κύπρος άσκησε το Δικαίωμα Αυτοδιάθεσης στις 16 Αυγούστου το 1960. Το ζήτημα της «ένωσης» αφορούσε πια το «νησιώτικο έθνος», -αν αναφέρω την ορολογία που χρησιμοποίησε η Γραμματεία του ΟΗΕ, όταν η Κύπρος έκανε αίτηση να καταστεί μέλος του ΟΗΕ- και είχε εισηγηθεί την αποδοχή της. Η «ένωση» ήταν με άλλα λόγια, «εσωτερικό ζήτημα» που αφορούσε τις δυο κοινότητες της Κύπρου και όχι τη μια. Το σύνταγμα του 1960 απαγορεύει την «ένωση» και τη «διχοτόμηση». Δυστυχώς η ηγεσία των ελληνοκυπρίων ενώ  αποδέχτηκε την ανεξαρτησία, συνέχισε να διακηρύσσει την «αυτοδιάθεση-ένωση». ήταν μια οξύμωρη και αντιφατική πολιτική. Τότε όμως, το πνευματικό επίπεδο του λαού βρισκόταν πολύ χαμηλά επίπεδα, πολύ λίγοι μπορούσαν να ερμηνεύσουν και να κατανοήσουν τέτοιους όρους. Αυτοί που αντιλαμβάνονταν την παραποίηση βρίσκονταν κάτω από τον έλεγχο της εκκλησίας και του ηγέτη της και είχαν συμβιβαστεί με το νέο κατεστημένο που δημιουργήθηκε. Το ΑΚΕΛ η μόνη πολιτική δύναμη που δεν είχε πολιτικό συμφέρον από την «ένωση», συντάχθηκε με αυτές τις δυνάμεις συνεχίζοντας να απαιτεί κατάργηση των συμφωνιών Ζυρίχης–Λονδίνου για να δοθεί, όπως υποστήριζε το δικαίωμα «αυτοδιάθεσης» στον κυπριακό λαό. Στην απόφαση της Κεντρικής του Επιτροπής στις 23 Νοεμβρίου 1963, ένα μήνα πριν από τις δικοινοτικές συγκρούσεις αναφέρεται, ότι «η γραμμή μας είταν και παραμένει η ολοκλήρωση της εθνικής μας ανεξαρτησίας, δηλαδή η αυτοδιάθεση». Υπογραμμίζω τις τελευταίες έννοιες επειδή σ’ αυτές εκφράζεται το κομφούζιο της α-γνωσίας, α-μάθειας και της παρα-πληροφόρησης. Απ’ εδώ ξεκινά και η πολιτική υποδούλωση του ΑΚΕΛ στην πολιτική του Μακαρίου. Θυμίζει το σύνθημα του ΑΚΕΛ «Ένωση ναι, ΝΑΤΟ όχι».

Δίδαγμα: Δεν πρέπει να αποδεχόμαστε έτοιμα δόγματα, ιδιαίτερα όταν προέρχονται από το κατεστημένο. Είναι αναγκαίο να μελετούμε πολύπλευρα κάθε ζήτημα και κάθε έννοια για να μη γίνεται ο λαός έρμαιο σε κάθε λαϊκιστή πολιτικό ή πολιτικό κόμμα.

2. Η ειλικρίνεια είναι ένα άλλο στοιχείο που θα πρέπει να διακατέχει την ελληνοκυπριακή ηγεσία της στις σχέσεις της με την άλλη κοινότητα. Και εξηγούμαι: ο Μακάριος κατέθεσε στις 30 Νοεμβρίου 1963 13 σημεία για τροποποίηση του συντάγματος και ισχυρίστηκε ότι αυτά θα εξομαλύνουν τις σχέσεις των κοινοτήτων και ότι θα γίνει πιο λειτουργικό το κράτος (τονίζω τη λέξη λειτουργικό). Όμως, άμα μελετήσει κάποιος τα 13 σημεία που πρότεινε, αυτά έχουν σχέση με τα πολιτικά δικαιώματα της τουρκοκυπριακή κοινότητας (προνόμια τα χαρακτήριζε η ηγεσία του ΑΚΕΛ) που της εξασφάλιζαν την πολιτική ισότητα και εμπόδιζαν την πλειοψηφούσα ελληνοκυπριακή κοινότητα να αποφασίσει για ενσωμάτωση της Κύπρου στην Ελλάδα. Γι’ αυτό και αντέδρασε στην εφαρμογή τους. Με άλλα λόγια, ο Μακάριος δεν ήταν ειλικρινής, προσπάθησε να ξεγελάσει την τουρκοκυπριακή κοινότητα για να επιτύχει τον «προαιώνιο πόθο των ελληνοκυπρίων».

Δίδαγμα: Αν η ηγεσία των ελληνοκυπρίων ήταν ειλικρινής, τότε η τουρκοκυπριακή ηγεσία, αλλά και οι τουρκοκυπριακή κοινότητα θα απαντούσαν ή θα εξέταζαν διαφορετικά το όλο ζήτημα. Ας μη ξεχνούμε τι είπε ο Ινονού στο Μακάριο όταν πήγε στην Άγκυρα και έθεσε το αίτημα του για τροποποίηση του συντάγματος: «Μακαριότατε, εφάρμοσε αυτά που συμφωνήσαμε και αν προκύψουν προβλήματα εμείς εδώ είμαστε». Το ίδιο περίπου του είπε και ο Τζών Κέννετυ, αλλά δυστυχώς τους έγραψε όλους στα παλαιότερα των υποδημάτων του.

3. Επιδεκτικότητα και συμβιβασμός είναι αξίες που θα πρέπει να χαρακτηρίζουν την ελληνοκυπριακή ηγεσία στις απόψεις που διατυπώνει η τουρκοκυπριακή ηγεσία και κοινότητα. Ο Μακάριος υποβάλλοντας τις προτάσεις του, διακήρυξε ότι αν η τουρκοκυπριακή κοινότητα δεν τις αποδεχθεί θα τις επιβάλει μονόπλευρα. Τι σημαίνει αυτό; Ότι δεν ήθελε να ακούσει τις απόψεις της άλλης κοινότητας, δεν ήταν επιδεκτικός σε συμβιβασμό και ήθελε με οποιοδήποτε μέσο να επιβάλει τη δική του θέση.

Δίδαγμα: Αν πράγματι επιθυμούμε να συμβιώσουμε σε κοινό κράτος με την τουρκοκυπριακή κοινότητα, θα πρέπει να αφουγκραζόμαστε τις ανησυχίες της, και, να είναι η κοινότητά μας και η ηγεσία της επιδεκτική σε απόψεις της άλλης κοινότητας και έτοιμη να συμβιβαστεί μ’ αυτές, εφόσον βρεθεί η χρυσή τομή. Ο ετσιθελισμός ουδέποτε οδηγεί σε λύσεις, αλλά σε όξυνση σχέσεων και σε συγκρούσεις. Επιδεκτικότητα και συμβιβασμός είναι αναγκαίες αρχές για να διευθετηθεί το κυπριακό πρόβλημα και να λειτουργήσει οιαδήποτε συμφωνία στο μέλλον.

Υπάρχουν και άλλα ζητήματα και αρχές που θα ήθελα να αναλύσω, αλλά λόγω χώρου, ίσως επανέλθω με ένα άλλο άρθρο μου.