Νέος «πολίτης», νέα «ταυτότητα»

Τελευταία γίνεται λόγος για την ταυτότητα των Κυπρίων. Οι πιο πολλοί αναφέρονται σε εθνική ταυτότητα. Τι είναι, όμως, εθνική ταυτότητα; Η αναφορά σε εθνική ταυτότητα δεν θα πρέπει να ερμηνεύεται ότι αφορά κάποια συγκεκριμένη φυλετική ομάδα. Το έθνος είναι το σύνολο των πολιτών που ζουν στον συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, έχουν εξουσία που τη νομιμοποιούν με πολιτικές ενέργειες, ο συγκεκριμένος χώρος έχει σύνορα και διοικητικές δομές (κυβέρνηση κλπ). Γι' αυτό και νομιμοποιείται ερμηνευτικά και πολιτικά ο Μπαράκ Ομπάμα να απευθύνεται στο αμερικανικό έθνος, όπως και ο Ινδός πρωθυπουργός ή ο Ρώσος Πρόεδρος. Η ετερογένεια των πολιτών των συγκεκριμένων χωρών είναι οφθαλμοφανής, γι' αυτό και λαμβάνονται ως παράδειγμα προς αναφορά. Αλλά αν πάμε δυο αιώνες πιο πίσω, θα διαπιστώσουμε ότι τα νέα κράτη που δημιουργήθηκαν προσπαθούσαν διά του πολέμου να επεκτείνουν τα σύνορά τους, ανεξάρτητα από τον φυλετικό προσδιορισμό των γηγενών κατοίκων. Επέκταση του κράτους τους σήμαινε επέκταση των συνόρων του κράτους-έθνους. Αυτό που θέλω να υπογραμμίσω είναι ότι ο κρατισμός είναι αυτός που προσδιορίζει την εθνική ταυτότητα και όχι τα ιδιαίτερα φυλετικά γνωρίσματα. Όταν, για παράδειγμα, δημιουργήθηκε η Ιταλία ως κράτος, οι Βενετσάνοι, οι Λομβαρδοί, οι Γενουάτες και οι άλλοι, έχασαν την τοπική πολιτική τους ταυτότητα. Ο ηγέτης της ιταλικής Παλιγγενεσίας (Risorgimento) Massimo d'Azeglio αναφώνησε το 1861 (χρόνος ίδρυσης του ιταλικού κράτους): "Δημιουργήσαμε την Ιταλία, τώρα πρέπει να δημιουργήσουμε τους Ιταλούς" δηλαδή πρώτα κράτος και μετά έθνος. Τα αναφέρω αυτά ως σημειολογικά για άντληση εμπειρίας, θεωρητικής γνώσης και πρακτικής εφαρμογής: Το 1960 δημιουργήθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία. Το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας προσπαθούσε να δημιουργήσει τους "πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας". Η ταυτότητα που έφεραν οι κάτοικοι του νέου κράτους έγραφε: "Πολίτης της Κυπριακής Δημοκρατίας". Δεν έγραφε ούτε Έλλην Κύπριος ούτε Τούρκος Κύπριος, ούτε ορθόδοξος χριστιανός, ούτε μωαμεθανός, επειδή αυτοί οι προσδιορισμοί αφορούσαν την κατανομή των εξουσιών και μόνο. Το κράτος προσδιόριζε τον πληθυσμό του ως "πολίτες" και δεν αναφερόταν στη φυλετική τους καταγωγή. Δυστυχώς, αυτό το στοιχείο υποβαθμίστηκε και πολεμήθηκε από την πρώτη μέρα της ανεξαρτησίας. Ο τότε Επίσκοπος Κυρηνείας έστειλε, στις 25 Φεβρουαρίου 1959, επιστολή στην Ελληνική Βουλή, που υπογράμμιζε ότι η δημιουργία κράτους και η απαγόρευση της "ένωσης" θα δημιουργήσει και την αντίστοιχη συνείδηση, "τον κυπριακό πατριωτισμό", όπως αναφέρει, "με στόχον διαρκή και μοναδικόν τον αφελληνισμόν της νήσου". (1) Αλλά και ο Πρόεδρος του ίδιου του κυπριακού κράτους, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, στο Σύνταγμα του οποίου είχε δώσει όρκο σεβασμού, αρνήθηκε αυτή την ταυτότητα και, μετά τα γεγονότα του 1963, προσπάθησε με τις πολιτικές του ενέργειες να ανταλλάξει την ταυτότητα του "πολίτη της Κυπριακής Δημοκρατίας" με εκείνη του "πολίτη του Βασιλείου της Ελλάδος". Εμείς που τότε είχαμε κληθεί σε στράτευση στη νεοΐδρυτη "Εθνική Φρουρά" ορκιστήκαμε όχι σεβασμό προς το Σύνταγμα του κυπριακού κράτους αλλά του "Βασιλείου της Ελλάδος". Ο Μακάριος δεν απευθυνόταν ποτέ προς τους πολίτες του κυπριακού κράτους, αλλά πάντοτε τους κατηγοριοποιούσε με βάση τη φυλετική τους καταγωγή, αρχίζοντας με το "Ελληνικέ Κυπριακέ λαέ".
Η δεύτερη μεγάλη πολιτική δύναμη της χώρας την εποχή εκείνη, το ΑΚΕΛ, δεν υστερούσε σε εθνικιστικές τοποθετήσεις. Απαντώντας στις θέσεις του ΥΠΕΞ της ΕΣΣΔ Α. Γκρομίκο το 1965, ο οποίος υποστήριξε την εγκαθίδρυση ομοσπονδίας, η ηγεσία του ΑΚΕΛ ανακοίνωνε τα πιο κάτω: "...Ξεκινώντας από τη θεμελιώδη θέση, ότι η ουσία του κυπριακού εθνικού προβλήματος δεν βρίσκεται στη δημιουργία χωριστής εθνικής συνείδησης, αλλά στην εθνική αποκατάσταση του κυπριακού λαού...". (2) Δεν χρειαζόταν, λοιπόν, η ταυτότητα του "πολίτη της Κυπριακής Δημοκρατίας", επειδή θα δημιουργούσε συνείδηση πολίτη της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά η ελληνική ταυτότητα. Η ηγεσία του ΑΚΕΛ ερμήνευε την έννοια "έθνος" όπως η εκκλησία και οι λοιποί εθνικιστές.
Η εμμονή της πλειοψηφίας στην ελληνική ταυτότητα εκφράζει έναν "παθολογικοποιημένο" εθνικισμό, ένα ιδεολόγημα με το οποίο η άλλη φυλετική ομάδα εκλαμβανόταν ως άμεση απειλή για την καθαρότητα του "έθνους", εξαιτίας της φυλετικής της καταγωγής, της θρησκείας και της γλώσσας της. Αυτός ήταν σε ουσιοποιημένη μορφή ο λόγος του Επισκόπου Κυρηνείας, του Μακαρίου, του ΑΚΕΛ και των λοιπών εθνικιστών. Οι δραματικές εξελίξεις στην ιστορία της χώρας μας το 1974 είναι προϊόν ανατροπής της πορείας για δημιουργία του "πολίτη της Κυπριακής Δημοκρατίας". Ο εθνικισμός απέδειξε ότι δεν διαθέτει την ηθική βάση για ομαδική ταυτότητα, σε αντίθεση με τον "πατριωτισμό", που αποτελεί επιθυμητή αφοσίωση προς το κράτος-έθνος στο οποίο ανήκει κανείς και τις αξίες που παράγει. Ο ελληνοκυπριακός εθνικισμός δεν είναι τίποτε άλλο παρά "φυλετικός", έκφραση μισαλλοδοξίας και ρατσισμού. Οι δυνάμεις που πιστεύουν στο σεβασμό και στην αμοιβαιότητα των σχέσεων των ετερογενών ομάδων της κοινωνίας μας δύνανται να διαδραματίσουν ουσιαστικό ρόλο στην πολιτική, πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Θα πρέπει να δημιουργήσουν από τώρα τις ηθικές, πολιτικές, πολιτιστικές και ψυχολογικές βάσεις του νέου πολίτη και αποδοχής της νέας ταυτότητας. Η εγκαθίδρυση ομοσπονδιακού κράτους θα δημιουργήσει στους πολίτες του και την ανάλογη ταυτότητα, όχι μόνο σε ομαδικό αλλά και σε προσωπικό επίπεδο. Σε μια κοινωνία υπό κατασκευή, όπως είναι η δική μας, είναι αναγκαίες οι ανακατασκευασμένες εκδοχές της ιστορίας και των διαφυλετικών σχέσεων, οι οποίες θα συγκροτήσουν μια νέα ταυτότητα στον Κύπριο πολίτη. Η δημιουργία "εθνοκουλτούρας" είναι ένα από τα άμεσα προβλήματα που θα πρέπει να προωθήσει με σοβαρότητα και αποφασιστικότητα η κρατική ηγεσία και οι πολιτικές δυνάμεις που όραμά τους είναι η λύση.

1 Κ. Τζιαμπάζη, Τα αποκαλυπτήρια ενός μύθου, Λευκωσία 2005, σελ. 65.
2 Στο ίδιο, σελ. 98.
1 Κ. Τζιαμπάζη: Τα αποκαλυπτήρια ενός μύθου. Λευκωσία 2005, σελ. 65.
2 Στο ίδιο, σελ. 98.

Κυριάκος Τζιαμπάζης
Εφημερίδα ΠΟΛΙΤΗΣ 14/09/2010