Αναστοχασμοί

Τον τελευταίο καιρό, όλο και περισσότεροι αναγνώστες, μου υπέβαλλαν το ερώτημα αναφορικά με την ερμηνεία του τίτλου της στήλης και από πού "ανακάλυψα" αυτή τη λέξη. Θα πρέπει να αναφέρω στους αναγνώστες που με τιμούν για το ενδιαφέρον που επιδεικνύουν για την αρθρογραφία μου, ότι πνευματικός πατέρας της λέξης είναι ο Γερμανός φιλόσοφος G.W.Fr. Hegel και μπορεί να ερμηνευθεί ως ανάλυση μιας κατάστασης και των δυναμικών της σχέσεων. Είναι η ανατροφοδότηση της θεωρίας και της πράξης με νέα δεδομένα στη διαλεκτική τους σχέση και όχι απλώς ένα πήγαινε-έλα. Όπως για παράδειγμα η μετατροπή της ποσότητας σε ποιότητα και πώς αυτή επανεμφανίζεται ως ποσότητα σε μια νέα ποιοτική μορφή και περιεχόμενο. Βέβαια η μη κατανόηση των θεωρημάτων είναι δυνατόν να επηρεάσει άμεσα τη ζωντανή πραγματικότητα. Θα αναφέρω ένα παράδειγμα για να γίνει αντιληπτή η άποψή μου: ο Hegel στην επιστολή του προς τον Neithammer έγραφε: "Ολοένα και περισσότερο πείθομαι καθημερινά, ότι η θεωρητική εργασία έχει περισσότερα να επιτελέσει μέσα στον κόσμο απ' ό,τι η πρακτική: εάν το πρώτον επαναστατικοποιηθεί το βασίλειο των ιδεών, η πραγματικότητα δεν αντέχει πια". Αυτή τη θέση του Hegel, ο Karl Marx την αναδιατύπωσε ως εξής, σε μια από τις κριτικές του θέσεις, όταν έγραφε για τον Φόιερμπαχ: "Οι φιλόσοφοι μονάχα εξηγούσαν με διάφορους τρόπους τον κόσμο, το ζήτημα όμως είναι να τον αλλάξουμε". Ποιο είναι το κύριο στοιχείο των δυο επιστολών: ότι η επαναστατικοποίηση των ιδεών, η θεωρία, θα επέφερε ριζικές αλλαγές στην πραγματικότητα, την πρακτική, δηλαδή αναφέρεται στην ανατροφοδότηση μεταξύ θεωρίας και πράξης και με επικυριαρχία τη θεωρία. Πώς, όμως, ερμήνευσαν οι μετά τον Marx μαρξιστές τη διατύπωση αυτή του Marx; Ο Λένιν, για παράδειγμα, ερμήνευσε αυτή τη θέση ως επανάσταση όχι της θεωρίας, αλλά του πολιτικού καθεστώτος, διατυπώνοντας την άποψη ότι αυτή μπορεί να γίνει σε μια χώρα, στον "αδύναμο κρίκο" του καπιταλισμού, αντί να αναμένεται η ωρίμανση των συνθηκών για πραγματοποίησή της σε ολόκληρη την Ευρώπη, όπως υποστήριζε ο Marx. Βεβαίως ο Marx δεν εννοούσε αυτό που έγινε στη Ρωσία του 1917 και τον ολοκληρωτισμό που εδραιώθηκε για οκτώ δεκαετίες, ούτε εννοούσε πολιτικά πραξικοπήματα, εκεί που τοποθέτησε το θέμα. Έτσι θεωρώ ότι θα πρέπει να διαβαστούν, με την έννοια της ερμηνείας οι όμοιες σχεδόν διατυπώσεις των Hegel και Marx. Η μεταμαρξιστές τη χρησιμοποίησαν ως θεραπαινίδα του πολιτικού τους λόγου, ως προμετωπίδα επαλήθευσης στην εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος που κράτησε ένα μέρος της ανθρωπότητας "αιχμάλωτο" των ιδεολογημάτων τους, το απέκοψε από την υπόλοιπη ανάπτυξη της ανθρωπότητας και τελικά το οδήγησε στη φτώχεια και το μαρασμό. Αυτό, λοιπόν, που θέλω να τονίσω προς τους αναγνώστες μου είναι ότι η θεωρία διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της κοινωνίας, αν κατανοηθεί η κοινωνική αλληλεπίδραση και διαλεκτικά ερμηνευθεί, διαφορετικά είναι δυνατόν να οδηγήσει σε επικίνδυνες ατραπούς. Και το τελευταίο: πώς σχετίζεται ο τίτλος της στήλης μου με τα θέματα που αναλύω και κυριαρχικά επικρατεί το Κυπριακό; Θα αναφέρω ένα ενδιαφέρον απόσπασμα από μια συζήτηση αντιπαράθεσης που έγινε ανάμεσα στον Αμερικανό γλωσσολόγο και φιλόσοφο Noam Chomsky και τον Γάλλο φιλόσοφο Michel Foucault. Ο Chomsky είπε: "πολεμάμε γιατί έχουμε δίκαιο" και ο Foucault απάντησε: "Όχι, πολεμάμε για να νικήσουμε". Θα πρέπει να αναφέρω στους αναγνώστες ότι ο Chomsky είναι πολέμιος της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ που στηρίζεται κατά την άποψή του στη βία,(1) ενώ ο Foucault υποστηρίζει ότι η βία και ο πόλεμος είναι αυτά που γράφουν την ιστορία της ανθρωπότητας.(2) Ο Foucault αντέστρεψε την άποψη του Karl von Klausewitz, υποστηρίζοντας ότι "η πολιτική είναι συνέχιση του πολέμου με άλλα μέσα". Όπως είναι γνωστό o Κ. von Klausewitz υποστήριξε στο βιβλίο του "Περί πολέμου",(3) που έγραψε στα τέλη του 18ου αιώνα, τη θέση ότι "ο πόλεμος είναι συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα".
Σαν κατάληξη: από τον καιρό που άρχισα να αντιλαμβάνομαι περί πολιτικής "πολεμάμε για το δίκαιο" αλλά τελικά κατάληξα στο συμπέρασμα ότι το "δίκαιο" είναι σχετικό, ποτέ δεν είναι απόλυτο και το πιο σίγουρο, ότι δεν ήταν πάντοτε "δικό μας", ενώ το δεύτερο, το "Όχι, το πολεμάμε για να νικήσουμε", μόνο καταστροφές και νεκρούς σε πηγάδια και ομαδικούς τάφους μας κληροδότησε. Αυτά προσπαθώ να αναλύσω στα άρθρα μου και να πείσω ότι ο συμβιβασμός και η ετερογένεια είναι διαχρονικές αξίες που θα πρέπει να σεβαστούμε και να υλοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή, αν επιθυμούμε να συμβαδίσουμε με την υπόλοιπη πολιτιστικά προηγμένη ανθρωπότητα. Χωρίς φανφάρες για το "δίκαιο" και πολύ περισσότερο για "νίκη". Γι' αυτό διαφωνώ και με τον Chomsky και με τον Foucault.

1 Noam Chomsky: Ο νόμος της δύναμης στην παγκόσμια τάξη, εκδ. Λιβάνη, 2001.
2 M. Fοucαult: Για την υπεράσπιση της κοινωνίας, εκδ. Ψυχογιός 2002.
3 K. von Klausewitz: Περί πολέμου, εκδ. Βάνιας, 1999.
1 Noam Chomsky: Ο νόμος της δύναμης στην παγκόσμια τάξη, εκδ. Λιβάνη, 2001.
2 M. Fοucαult: Για την υπεράσπιση της κοινωνίας, εκδ. Ψυχογιός 2002.
3 K. von Klausewitz: Περί πολέμου, εκδ. Βάνιας, 1999.

Κυριάκος Τζιαμπάζης
Εφημερίδα ΠΟΛΙΤΗΣ 07/09/2010