Η εξέγερση της γνώσης

Τον τελευταίο καιρό βιώνουμε ως λαός μια εξέγερση: την εξέγερση της γνώσης –ας μου επιτραπεί ο όρος- που αφορά το οικονομικό μέλλον του κυπριακού λαού. Για πρώτη φορά έχει εμπλακεί σε τόσο μεγάλο βαθμό σε συζητήσεις το επιστημονικό δυναμικό της χώρας. Δεν έχει σημασία η αντιπαλότητα των απόψεων, η διαφορετική προσέγγιση και ανάλυση. Το πρωτοφανές είναι η εμπλοκή τόσων επιστημόνων, ειδικών και μη, όπου ο καθένας διατυπώνει με όση σαφήνεια μπορεί τις απόψεις του. Η εξέγερση αυτή θα πρέπει να εξεταστεί κατά την άποψη μου, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη το γεγονός ότι, η κρίση στην οικονομία της χώρας δυνατόν να αποτελεί συνέπεια της συγκεντρωτικής εξουσίας που απορρέει από το συνταγματικό οικοδόμημα, το οποίο σχεδιάστηκε υπό άλλες συνθήκες, για εξυπηρέτηση άλλου σκοπού. Η απονέκρωση αρκετών προνοιών του ως αποτέλεσμα των γεγονότων του 1963, και η ανεξέλεγκτη χρήση του «Δικαίου της Ανάγκης» μετέτρεψε το εγκαθιδρυθέν νομικό σύστημα της χώρας από Προεδρική Δημοκρατία σε «Ηγεμονική» Δημοκρατία. Ο Πρόεδρος μετατράπηκε σε μεσαιωνικό Ηγεμόνα, με ή χωρίς εισαγωγικά, πεφωτισμένος ή μη, που η κυριαρχία του πάνω στους θεσμούς και την τύχη των πολιτών είναι απόλυτη, χωρίς έλεγχο και με το δικαίωμα της ασυλίας, όπως προνοούν οι συνταγματικοί κανόνες.[1] Μπαίνω λοιπόν στον πειρασμό να υποστηρίξω ότι, αν η χώρα μας δεν είχε τα δημοκρατικά ελλείμματα που παρατηρούνται και όπως σημειώνονται από τις συζητήσεις των ειδημόνων πάνω στα ζητήματα της οικονομίας, αν οι εκπρόσωποι του λαού θεσμοθετούσαν πρόνοιες για περιορισμό της απόλυτης Προεδρικής εξουσίας και κατοχυρωνόταν η διαφάνεια ως αναγκαίος θεσμός, όχι μόνο οι ειδήμονες, αλλά μια ευρύτερη μάζα πολιτών θα ήταν σε θέση να προβλέψει την κατάληξη της οικονομικής πολιτικής και να καταβάλει ή να απαιτήσει τη λήψη των αναγκαίων μέτρων για αποφυγή όσο είναι δυνατόν, της οικονομικής καταβαράθρωσης.

Το 2004 με το σχέδιο Ανάν υπήρξε μια ευκαιρία για αποκατάσταση της έννομης τάξης και περιορισμό των εξουσιών του Ηγεμόνα. Όμως ο «Ηγεμόνας» δακρύζοντας, ζήτησε να μην μετατραπεί σε «μουχτάρη», αλλά να συνεχίσει να ασκεί τα καθήκοντα του. Τότε δεν είχαμε «εξέγερση γνώσεων» -σε αντίθεση με ότι έχουμε σήμερα, αλλά τσουνάμι εθνικισμού ανάμεικτο με ένα σωρό ψέματα, διανθισμένο με λαϊκισμό και κομμουνιστικό αντιϊμπεριαλισμό. Οι πνευματικοί άνθρωποι υποχώρησαν μπροστά σ’ αυτή τη λαίλαπα, έκλεισαν το στόμα και κατάθεσαν τη πέννα, σημείο αποδοχής της ήττας. Για να ανατραπεί το εκρηκτικό μείγμα των ψευδολογιών του λαϊκισμού και του εθνικισμού είναι αναγκαία η πολιτική παιδεία και ανάπτυξη κριτικής σκέψης, αλλά γι’ αυτήν χρειάζεται χρόνος και καταβολή υπέρτερων δυνάμεων.

Παρ’ όλο που έχουν περάσει μόνο δέκα χρόνια από το προηγούμενο γεγονός, η κοινωνία αντιλήφθηκε ότι υπάρχει στενή αλληλουχία μεταξύ των δυο γεγονότων, ότι το πρώτο χάραξε το δρόμο προς το δεύτερο θλιβερό και συνάμα καταστροφικό γεγονός. Αποδείχθηκε εκ του αποτελέσματος, ότι δεν υπάρχουν πεφωτισμένοι Ηγεμόνες, ότι οι περισσότεροι είναι γυμνοί από ιδέες και πρωτοβουλίες, ότι η εξουσία χωρίς διαδικασίες ελέγχου των πράξεων και αποφάσεων της οδηγεί σε καταστροφές. Η δημοκρατική ανέληξη και οικονομική ανάπτυξη είναι έννοιες ασύμβατες με την Ηγεμονία, με το σχήμα που επιχείρησε να προσδώσει στο έργο του Λεβιάθαν[2] ο Χομπς πριν από τέσσερεις αιώνες.

Τον προσεχή Οκτώβριο θα ανοίξει ένας νέος κύκλος συνομιλιών. Οι Κύπριοι ηγέτες, τα ενδιαφερόμενα μέρη, ο ΟΗΕ, η ΕΕ και μια σειρά άλλες χώρες που έχουν ιδιαίτερα συμφέροντα στην περιοχή, που είτε βρίσκονται κοντά στην Κύπρο είτε όχι, προσβλέπουν στην επιτυχή ολοκλήρωση αυτού του κύκλου για να επιλυθεί ένα πρόβλημα που εμπόδιζε την εγκαθίδρυση της ειρήνης στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Οι οπαδοί της λύσης υποστηρίζουν ότι η επίλυση του προβλήματος θα επιλύσει και το οικονομικό πρόβλημα ή τουλάχιστον θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για να εξέλθει η χώρα το συντομότερο δυνατόν από αυτό τον κυκλώνα. Αυτή η τοποθέτηση και ανάλυση με βρίσκει σύμφωνο σε μεγάλο βαθμό. Υπάρχουν όμως μερικές προϋποθέσεις που θα πρέπει να τηρηθούν. Και εξηγούμαι: η επίλυση του κυπριακού προϋποθέτει την αποκατάσταση της πολιτικής ισορροπίας ανάμεσα στις δυο βασικές κοινότητες, στους τομείς της εκτελεστικής, νομοθετικής εξουσίας στο επίπεδο της Ομοσπονδίας, στο εδαφικό και στα θέματα ασφάλειας και εγγυήσεων. Κατά τη γνώμη μου αυτή είναι η μια πλευρά του προβλήματος που αφορά τις ηγεσίες των δυο κοινοτήτων. Η ενοποιημένη κοινωνία όμως θα πρέπει να προβάλει και άλλες απαιτήσεις που βρίσκονται έξω από το φόντο των συζητήσεων των ηγετών των κοινοτήτων. Αναφέρομε στα ζητήματα της εκδημοκρατισμού της λειτουργίας τόσο του κεντρικού κράτους, όσο και των πολιτειών του. Αν η κατάσταση παραμείνει ως έχει στις Πολιτείες, σε κάποια φάση, τα ελλείμματα δημοκρατίας που παρατηρούνται σήμερα, ένθεν και ένθεν των διαχωριστικών γραμμών, θα μετατραπούν  σε εμπόδια ανάπτυξης της δημοκρατίας με αρνητικές επιδράσεις στην οικονομία. Όση καλή θέληση κι’ αν υπάρξει, το νέο ομοσπονδιακό οικοδόμημα θα έχει βραχεία διάρκεια, θα επανεμφανιστούν σοβαρά προβλήματα. Μοιραία θα αναπτυχθούν περαιτέρω ο εθνικισμός και οι φωνές για αποχώρηση από την ΕΕ και θα ενισχυθούν οι ακροδεξιές και ακροαριστερές δυνάμεις. Όταν μιλάμε για αναδόμηση του κράτους, δεν θα πρέπει να εννοούμε μόνο την εγκαθίδρυση ομοσπονδιακού κράτους με την ανακάλυψη τις χρυσής τομής στις διαπολιτειακές σχέσεις των δυο κοινοτήτων, αλλά τη συνολική αναδόμηση που θα περιλαμβάνει και τις Πολιτείες που θα το συστήσουν. Αυτό το δεύτερο στοιχείο βρίσκεται εκτός της προσοχής των πολιτικών ηγετών, ούτε καν προβληματίζονται και θα τρέχουν την τελευταία στιγμή να συρράψουν συνταγματικούς κανόνες λειτουργίας τους. Φοβάμαι, ότι θα αφήσουμε τους κοινοτικούς «ηγεμόνες» να αλωνίζουν χωρίς περιορισμούς στο κοινοτικό κράτος, όπως κάνουν και σήμερα, λειτουργώντας σε βάρος του ομοσπονδιακού κράτους, μένοντας δεμένοι με το παρελθόν και τα προνόμια τους. 

Εξέγερση της γνώσης. Αυτό χρειάζεται για να αναμορφωθεί η χώρα μας. Να τη μετατραπεί σε πνευματικό εργαστήρι δημιουργικής επεξεργασίας εμπειριών και παραγωγής γνώσεων,  όπως λειτουργούσε η Αγορά στην αρχαία Αθήνα. Αν παραμείνουμε αγκυλωμένοι στο παρελθόν θα είναι η χειρίστη προσφορά προς τη χώρα. Η σημερινή κυβέρνηση είναι αναγκαίο να επενδύσει στη γνώση, να αφουγκραστεί τις απόψεις του επιστημονικού δυναμικού της χώρας αν πράγματι επιθυμεί να αφήσει πίσω της την πολιτική κρίση που ταλάνισε τη χώρα για μισό αιώνα.

Η γνώση δεν είναι συμβατή με τις μέχρι σήμερα πολιτικές πρακτικές των «Ηγεμόνων» και του εκκλησιαστικού κατεστημένου που ήταν η κυρίαρχοι του πολιτικού παιχνιδιού για μια πεντηκονταετία.  Αυτό το απέδειξε η πραγματικότητα και το αποτέλεσμα των ενεργειών τους, αρχομένων από το 1960. Η εξέγερση της γνώσης που προκλήθηκε από την οικονομική κρίση, θα πρέπει να επεκταθεί τόσο στον τομέα επίλυσης του κυπριακού προβλήματος όσο και στην επίλυση των προβλημάτων που θα αναδυθούν με την επανένωση της κυπριακής κοινωνίας.

ΠΟΛΙΤΗΣ 18/8/2013

---

[1] Οι δικοί μας ηγεμόνες θα ήσαν πιο θετικοί σε πολλά ζητήματα, αν δεν σνόμπαραν τον Ηγεμόνα του Μακιαβέλι, και  τον διάβαζαν. Υπάρχουν πάρα πολλές μεταφράσεις με επεξηγηματικά σχόλια στην ελληνική γλώσσα., αλλά δυστυχώς οι δικοί μας Ηγεμόνες εμπνέονται περισσότερο από τον κυπριακό μεγαλωτισμό.

[2] Th. Hobbes: Leviathan, or the Matter, Form and Power of a Common-Wealth. Ecclesiasticall an Civil. Λονδίνο 1651. Η λεγόμενη «head edition»  από τις εκδόσεις Andrew Crooker ένα αιώνα αργότερα, παριστάνει το σώμα του κράτους αποτελούμενο από τους υπηκόους, ενώ το κεφάλι συμβολίζει τον ηγεμόνα, ο οποίος από τη μια κρατά το σπαθί και από την άλλη το σκήπτρο. Από κάτω, τα κύρια σύμβολα των δυο εξουσιών, της πολιτικής και της εκκλησιαστικής. Σας θυμίζει κάτι αυτό; Το Λεβιάθαν έχει εκδοθεί στα ελληνικά από τον εκδοτικό οίκο Γνώση.