Στάλιν: ένας μεγάλος μύθος

Στις 5 Μαρτίου 1953 ο κομμουνιστής δικτάτορας Στάλιν εγκαταλείπει τα εγκόσμια. Ο προσωπικός του φύλακας τον βρίσκει νεκρό μπροστά από το κρεβάτι του στο Κρεμλίνο. Ο φόβος
κυριάρχησε σ’ όλο τον πληθυσμό της Σοβιετικής Ένωσης για το τι του επιφυλάσσει το μέλλον. Ο ίδιος και η κλίκα του είχαν καλλιεργήσει το αντίληψη, ότι μετά από αυτόν ήταν το χάος. Στις μέρες μας όλες οι πληροφορίες που αφορούν το φαινόμενο «Στάλιν» έχουν αποχαρακτηρισθεί και είναι προσιτά για έρευνα και μελέτη. Τον περασμένο χρόνο πραγματοποιήθηκε επιστημονική ημερίδα με θέμα: «Η ιστορία του σταλινισμού: αποτελέσματα και προβλήματα έρευνας». Μετά τη διάσκεψη η δημοσιογράφος Αλεξάνδρα Σαμάρινα έλαβε την πιο κάτω ενδιαφέρουσα συνέντευξη από τον διευθυντή του κρατικού αρχείου κ. Σεργκέϊ Μυρονένκο.(1)

ΕΡ: κ. Σ. Μυρονένκο, γιατί μύθος για τον Στάλιν είναι ο πιο παράξενος;

Απ: Αυστηρά μιλώντας, ο πιο εκπληκτικός μύθος για τον Στάλιν είναι ο ίδιος ο Στάλιν. Στη κοινωνική μας συνείδηση δεν υπάρχει θέση για τον πραγματικό Στάλιν. Ο Στάλιν που διαμορφώθηκε στην κοινωνική συνείδηση δεν υπάρχει. Θα θυμάστε το φιλμ «Απελευθέρωση» (σ.μ. ο μεταφραστής το παρακολούθησε στη Μόσχα, ήταν ένα επικό έργο 3 ωρών, που μυθοποιούσε το ρόλο του Στάλιν στον β’ παγκόσμιο πόλεμο), όπου ο Στάλιν παρουσιάζεται να προβληματίζεται πηγαινοερχόμενος στο γραφείο του... Αυτό είναι μύθος που σκόπιμα δημιουργήθηκε! Μύθος ότι στο μεγάλο πατριωτικό πόλεμο εμείς νικήσαμε χάρη στη στρατηγική ιδιοφυία του Στάλιν. Μύθος ότι μαζί με τον Λένιν οργάνωσαν την Οκτωβριανή Επανάσταση. Μύθος ότι αγωνίστηκε ενάντια στους εχθρούς της σοβιετικής εξουσίας και όχι ενάντια στους ανταγωνιστές του για την εξουσία. Οι μύθοι προφύλαγαν τον πραγματικό άνθρωπο...

ΕΡ: Ο οποίος κάποτε τόσο πολύ τα έχασε, που κρύφτηκε από τους συνεργάτες του.

ΑΠ: Αυτό συνέβηκε στο πρώτο διάστημα του πολέμου. Για μερικές μέρες ο Στάλιν δεν εμφανίστηκε στο Κρεμλίνο. Αντιλαμβάνεστε, ότι, όταν υπάρχει αυστηρά ιεραρχία, αυτό σταματά τα πάντα: επειδή τα πάντα εξαρτώνται από ένα άτομο, κι’ όταν αυτό δεν υπάρχει, πως θα ζήσουν οι υπόλοιποι; Τα μέλη του Πολιτικού γραφείου μαζεύτηκαν και αποφάσισαν να επισκεφθούν τον Στάλιν στο εξοχικό του. Τέτοιο πράγμα δεν επιτρεπόταν. Χωρίς πρόσκληση κανένας δεν μπορούσε να τον επισκεφθεί. Όμως οι καιροί ήταν δύσκολοι και αποφάσισαν παρόλα αυτά, να τον επισκεφθούν. Πήγαν και τί είδαν: σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες ο Στάλιν είχε χάσει αρκετό βάρος και είχε κιτρινίσει. Είχε φοβηθεί ότι ήλθαν να τον συλλάβουν! Αγωνιούσε πολύ, πρέπει να είχε περάσει σοβαρή κρίση. Προσπαθούσαν να τον πείσουν: ο Λένιν μας άφησε μια μεγάλη αυτοκρατορία και εμείς, μας συγχωρείτε σαν πουτ.... Τέτοια αγενής φράση ακούστηκε. Σηκώθηκε ο Βοσοσίλωφ και άρχισε να μιλά: «Αρχηγέ... τι μπορούμε να κάνουμε χωρίς εσένα; Πρέπει εσύ να μας καθοδηγήσεις»! Ο Στάλιν έπεισε τον εαυτό του. Ζωντάνεψε. Όλα πήγαν όπως τα γνωρίζετε.

ΕΡ: είναι επιβεβαιωμένη η εκδοχή για τη συμμετοχή του Στάλιν στην επανάσταση;

ΑΠ: Επίσης είναι και αυτός ένας μεγάλος μύθος. Ήταν μια προσπάθεια να μετατρέψουν τον Στάλιν σε αρχηγό της επανάστασης. Πρώταν ήταν ένας – ο Λένιν, μετά τον διαδέχθηκε ο Στάλιν και μετά το 20ό Συνέδριο (σ.μ. αυτό πραγματοποιήθηκε όταν είχε αναλάβει ο Ν. Χρουτσώφ) τον καθαίρεσαν από τους ηγέτες της επανάστασης. Για να διορθώσουν την ιστορία δημιούργησαν την εκδοχή της πανίσχυρης στρατιωτικο-επαναστατικής επιτροπής. Αποτελούσε άμεση διαστρέβλωση της ιστορίας. Στα αρχεία μας υπάρχουν σημειώσεις ποιος έλαβε ενεργό μέρος στα γεγονότα. Ο Τρόσκι, ο Κάμενεφ, ο Ζινόεφ, ο Σβερλώφ, ο Σπυρίδονωφ, οι μενσεβικοί και οι εσέροι... Ένας άνθρωπος απουσιάζει. Μαντέψτε ποιός. Δημιουργήσαμε ένα ιστορικό βιβλίο γεγονότων για τον Στάλιν μέχρι το 1917. Παράξενο: αυτή η φιγούρα απουσιάζει στις πιο κρίσιμες περιόδους της ιστορίας. Για παράδειγμα ας πάρουμε την εποχή του 1905.( Σημ. μεταφρ: αναφέρεται στην επανάσταση των αγροτών του 1905 που ο τσάρος την έπνιξε στο αίμα). Αυτή, σαν να μην υπάρχει στη βιογραφία του. Πρέπει να ψάξουμε. Σου χτυπά στα μάτια. Όπως και το 1917 ο Στάλιν δεν φωτίζεται ιδιαίτερα. Στο παρελθόν, στο αρχείο της Κεντρικής Επιτροπής διαδόθηκε το εξής ανέκδοτο: «Που ήταν ο Στάλιν τις μέρες της επανάστασης; Κατά την επανάσταση ο Στάλιν είχε αποκοιμηθεί»! Οι συνεργάτες του γνώριζαν πολύ καλά, ότι ο ρόλος του Στάλιν γι’ αυτή την περίοδο είχε μεγιστοποιηθεί.

ΕΡ: Γιατί λέτε ότι ο Στάλιν απέκτησε τη δύναμη μετά τον πόλεμο;

ΑΠ: Το λέω αυτό, επειδή όλα το προπολεμικά χρόνια ήταν γεμάτα από αγώνες για κατάκτηση της εξουσίας. Κατ’ αρχάς συμμάχισε με τον Κάμενεφ και τον Ζινόβιεφ εναντίον του Τρόσκι. Έπειτα μαζί με τον Μπουχάριν και τον Ρικώφ εναντίον των Κάμενεφ και Ζινόβιεφ. Μετά ξεπάστρεψε τον Μπουχάριν και τον Ρικώφ. Μετά την δολοφονία όλων των αντιπάλων του που στέκονταν εμόδιο στην εξουσία του, αλλά και όλων των άλλων που είχαν τη δυνατότητα λόγω θέσης να βρεθούν στο δρόμο του, έγινε ο πραγματικός κυρίαρχος της χώρας. Αυτό έγινε λίγο πριν από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

ΕΡ: Γιατί σήμερα είναι αγαπητός όπως και τότε; Η γενιά που πίστευε ότι με αρχηγό όλα είναι ομαλά, φεύγει. Η νέα γενιά είναι θύμα του μύθου που δημιουργήθηκε; Κοιτάζει μέσα από ροζ γυαλιά; Ο Στάλιν είναι φρέσκα ιδέα απαλλαγμένη από τα εγκλήματα του παρελθόντος;

ΑΠ: Γι’ αυτά όλα υπάρχουν πολλές αιτίες. Η κυριότερη είναι, ότι η κοινωνία μας δεν επιθυμεί να γνωρίζει την πικρή αλήθεια για το παρελθόν. Είναι πιο ωραίο να θυμάσαι ότι ζούσαμε στη μεγάλη Σοβιετική Ένωση πετυχαίνοντας τη μια νίκη μετά την άλλη. Κανένας δεν αρνείται ότι νίκες υπήρχαν. Αλλά ο σοβιετικός λαός πλήρωσε πολύ ακριβά αυτές τις νίκες. Στην ιστορία υπάρχουν όλα: ο ηρωισμός, η τραγωδία, η ευτυχία και τα δάκρυα. Πρέπει να είσαι γενναίος και να δέχεσαι την ιστορία πραγματικά όπως ήταν στην πραγματικότητα. Υπάρχουν και άλλα. Ο χρόνος προχωρά και οι άνθρωποι ξεχνούν τα βάσανα που πέρασαν. Σκέφτονται ότι όλοι κλέβουν, ο Στάλιν αγωνιζόταν ενάντια στους κλέφτες! Είναι οι ιδιομορφίες της ανθρώπινης συνείδησης. Και την εποχή του Στάλιν έκλεβαν. Το κακό ήταν χειρότερο απ’ ότι σήμερα.

ΕΡ: Πότε διαφοροποιήθηκαν οι σχέσεις με την Ορθόδοξη εκκλησία;

ΑΠ: Αυτό σχετίζεται με τον πόλεμο. Το 1943 υπήρχαν μόνο τέσερεις ιεράρχες εν ζωή, που τους μετέφεραν μπροστά στον Στάλιν. Τους είπε: «Σας χρειαζόμαστε. Πόσο χόνο χρειάζεσται για να συνέλθει η Ιερά Σύνοδος»; Ο μητροπολίτης που αργότερα έγινε Πατριάρχης, του απάντησε πως χρειάζονται δυο με τρείς μήνες. Ήταν δύσκολο να συνέλθη η Ιερά Σύνοδος επειδή η εκκλησία είχε καταπιεσθεί και διαλυθεί με τη συμμετοχή και του ίδιου του Στάλιν. Και ο αρχηγός απάντησε: «Αν εργαστούμε με μπολσεβίστικες ταχύτητες; Ο σύντροφος Μπέρια θα σας βοηθήσει». Όπως καταλαμβαίνετε, μετά από αυτή τη συνομιλία, ο χρόνος σύγκλισης της Ιεράς συνόδου μειώθηκε ουσιαστικά. Ο Στάλιν ήταν σκληρός πραγματιστής. Έπρεπε κάποιος να παραμεριστεί, τον παραμέριζε. Έπρεπε καποιο να τον κάνει σύμμαχο του, τον έκανε.

ΕΡ: είναι αλήθεια ότι στην αρχή της καριέρας του ήταν ρομαντικός; Οι οπαδοί του έχουν αποδώσει στο πρόσωπο του φωτοστόφανο ρωμαντισμού, όπως και στη δράση του για «απαλλοτρίωση της αστικής τάξης».

ΑΠ: Δεν υπάρχει κανένα αποδεικτικό στοιχείο. Πάντοτε βρισκόταν πίσω από άλλους που ασχολούνταν με τέτοια θέματα.

ΕΡ: Όπως ορθό που γράφουν τα σχολικά βιβλία, ότι ήταν πραγματικά καλός μάνατζερ;

ΑΠ: Θα έλεγα ότι ήταν από εκείνους που είχαν αιματοβαμμένα χέρια. Αντιλαμβανόταν ότι για να ζήσει κάποιος και να πραγματοποιήσει επαναστατικό αγώνα, χρειάζονταν χρήματα. Ποτέ στη ζωή του δεν είχε εργασθεί. Ίσως για ένα διάστημα έξι μηνών. Τότε που τον είχαν διώξει από τη θρησκευτική σχολή. Και δεν τον έδιωξαν για επαναστατική δράση, αλλά γιατί ήταν τεμπέλης και δεν μελετούσε (σ.μ. ο ίδιος την αποπομπή του από τη θρησκευτική σχολή την είχε αποδώσει στην επαναστατική του δραστηριότητα). Για κάποια περίοδο εργάστηκε στο αστεροσκοπείο, παρέδιδε ιδιωτικά μαθήματα, μετά πέρασε στην παρανομία και του χρειάζονταν λεφτά. Από πού να τα πάρει; Μόνο από κλοπές!

ΕΡ: Γιατί μέχρι τώρα δεν υπάρχει επιστημονική βιογραφία του Στάλιν; Από τις αρχές του 1990 τα αρχεία είναι προσβάσιμα...

ΑΠ: Πολλές φορές έχω υποβάλει στον εαυτό μου αυτή την ερώτηση. Υπάρχουν βιβλία που δοξάζουν τον Στάλιν, όπως και αντίθετα, που τον ζωγραφίζουν ως ένα αιματοβαμμένο μανιακό και κάτι παραπάνω από παρανοϊκό. Όμως και οι μεν και οι δε, δεν δίνουν απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα, και το πιο βασικό πως εμείς «φτάσαμε μέχρι εκείνου του σημείου». Σήμερα είναι ανοικτά τα αρχεία, έχουν δημοσιοποιηθεί χιλιάδες μυστικά έγγραφα. Αλλά μέχρι σήμερα δεν βρέθηκε ένας επιστήμονας να αναλάβει στους ώμους του αυτό το φορτίο. Ίσως αυτή η διάσκεψη αποτελέσει το πρώτο βήμα.

Ποιος ήταν ο Στάλιν

Ο Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Στάλιν (ρωσικά: Иосиф Виссарионович Сталин ), ψευδώνυμο του Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι (21 Δεκεμβρίου 1879 – 5 Μαρτίου 1953) ήταν ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Στάλιν έγινε γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης (Κ.Κ.Σ.Ε) το 1922. Μετά το θάνατο του Βλαντιμίρ Λένιν, επεκράτησε του Λέοντα Τρότσκι σε μια ιδεολογική και εξουσιαστική αντιπαράθεση κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920. Στη δεκαετία του '30 ο Στάλιν εξάλειψε την ενεργό πολιτική αντιπολίτευση μέσω ενός συστήματος εσωτερικής εξορίας και παγίωσε την αρχή του την εποχή της Μεγάλης Εκκαθάρισης(1936-1938), μια περίοδο αυστηρής καταστολής ενάντια σε πολίτες που κατηγορούντο για πολιτικά εγκλήματα.
Ο Στάλιν διαμόρφωσε τα γνωρίσματα που χαρακτήρισαν το νέο σοβιετικό καθεστώς. Οι πολιτικές του, βασισμένες στο Μαρξισμό - Λενινισμό, αντιπροσωπεύουν ένα πολιτικό σύστημα τον σοσιαλισμό.

Η Αποσταλινοποίηση

Τρία χρόνια μετά το θάνατό του, ο Νικίτα Χρουστσόφ, νέος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, σε ομιλία στο εικοστό συνέδριο του Κόμματος, αναφέρθηκε στα εγκλήματα του Στάλιν. Ο Χρουστσώφ αποκάλυψε πώς ο Στάλιν ήταν υπεύθυνος για την εκτέλεση χιλιάδων πολιτών κατά τη διάρκεια της κολλεκτιβοποίησης(1931-1933) και χιλιάδων κομμουνιστών στην περίοδο των πολιτικών εκκαθαρίσεων του 1936-38. Ο Ν. Χρουτσώφ απελευθέρωσε του πολιτικούς κρατουμένους και τους έδωσε άδεια να δημοσιεύσουν την εμπειρία τους. Ο πιο ξεχωριστός από αυτούς ήταν ο συγγραφέας Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, του οποίου το μυθιστόρημα "Μια ημέρα από τη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς" έγινε παγκόσμιο μπεστ-σέλλερ. Μετά από τις αποκαλύψεις του Χρουτσώφ στο 20ό συνέδριο, έγιναν προσπάθειες να σβηστεί η εικόνα του Στάλιν από την Σοβιετική Ένωση. Τα αγάλματα και τα πορτρέτα του αφαιρέθηκαν από τους δημόσιους χώρους. Οι πόλεις, οι οδοί και τα πάρκα που είχαν το όνομά του μετονομάστηκαν. Το Στάλινγκραντ, που ήταν συνδεμένο με τη στρατιωτική ηγεσία του κατά τη διάρκεια του εμφύλιου και του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, μετονομάστηκε σε Βόλγκογκραντ.
Αν και οι επιφανειακές πτυχές του σταλινισμού αφαιρέθηκαν, το σύστημα που δημιούργησε παρέμεινε. Μετά τη πτώση του Ν. Χρουτσώφ, και ειδικά μετά στη δεκαετία του 1970, όταν οριστικά είχε επικρατήσει ο Λεονίτ Μπρέζνιεφ, άρχισε δειλά-δειλά να επανεμφανίζεται η μορφή του Στάλιν, ως μεγάλου ηγέτη. Ήταν μια σταδιακή αποκατάσταση του. Το φίλμ «Η απελευθέρωση» που αναφέρεται στη συνέντευξη, γυρίστηκε και παρουσιάστηκε στους κινηματογράφους στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Σ’ αυτό το φιλμ, ο ρόλος του Στάλιν είχε μεγαλοποιηθεί, όλες οι νίκες αποδίδονταν στον «πατερούλη « Στάλιν». Ο Λ. Μπρέζνιεφ, ο «νέος πατερούλης των παιδιών στου Καζαχστάν»(1) επανέφερε την πολιτική των εξοριών και εκτοπισμού, έκλεισε σε ψυχιατρικές κλινικές τους αντιπάλους του καθεστώτος. Ο Στάλιν είχε αναπτύξει έναν κρατικό μηχανισμό σε δομή και περιεχόμενο, που προστάτευσε τους εκάστοτε εξουσιαστές της ΕΣΣΔ. Ήταν ένα σύστημα που οι μετά τον Στάλιν σοβιετικοί ηγέτες το ακολούθησαν για να αποτραπεί οποιαδήποτε αμφισβήτηση των πολιτικών τους. Οι υπερβολές του σταλινισμού είχαν εκλείψει, αλλά η δομή του ολοκληρωτικού κράτους παρέμεινε μέχρι την εμφάνιση του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ την δεκαετία του '80.
Στα τέλη του 2000 το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γεωργίας αποκατέστησε τη μνήμη του Ιωσήφ Στάλιν αναγνωρίζοντάς τον ως ένα από τους πλέον χαρισματικούς πολιτικούς του 20ου αιώνα. Επίσης πρόσφατα, τον αποκατέστησε κομματικά και το ΚΚ Ελλάδας. Το ΑΚΕΛ μέχρι σήμερα δεν μίλησε πάνω σ’ αυτό το ζήτημα. Για την παγκόσμια κοινωνία ο Στάλιν παραμένει ένας από τους πλέον στυγνούς δολοφόνους της ανθρωπότητας.

1. Από την ιστοσελίδα: http://www.ng.ru/ng_politics/2008-12-02-13_stalin.html. (μετάφραση δική μου)
2. Οι πιονιέροι του Καζαχστάν, ύστερα από υποδείξεις του τότε Γ.Γ. ΚΚΣΕ Καζαχστάν και σημερινού αιωνόβιου ηγέτη Dinmukhamed Kunayev έστειλαν επιστολή στον Λ. Μπρέζνιεφ αποκαλώντας τον «πατερούλη». Αυτό έγινε το 1973.
ΣΗΜ: Για τις εκκαθαρίσεις του Στάλιν στην ΚΓΒ (Κα-Γκε-Μπε) συστήνω το βιβλίο του ηγέτη της Πάβελ Σουτοπλάτωφ «Κατασκοπεία και Κρεμλίνο». Κυκλοφόρησε στα ρωσικά (1994) και ισπανικά. Υπάρχουν και μονογραφίες ρώσων συγγραφέων που μεταφράστηκαν στα ελληνικά.